Det var altså ingen av Pauline Bruns gjenlevende sønner som protesterte mot dette tilsynelatende senile påfunn å selge gården til sønnesønnen. Det gjorde imidlertid datter av hennes eldste sønn, Pauline Lorntsdatter, gift med Nils Jonsen Hustad, men hennes odelsstevning førte ikke fram. La oss ta med litt om romansen mellom disse to, og som endte i en tragedie. Nils var egentlig fra Kvam på Inderøy, men hadde kommet til Hustad som dreng. Her oppsto det snart et kjærlighetsforhold mellom ham og Pauline, som var Bruns eneste datter, og enearving til begge Hustadgårdene.
Hennes mor, som da var enke, men satt med gården, mislikte naturligvis sterkt dette. Nils ble derfor snart jaget fra gården, samtidig som Pauline ble plassert hos farmora på Frøset. Det hjalp bare ikke, kjærlighetens veier er som kjent uransakelige, og for Pauline og Nils førte de til hemmelige stevnemøter flere steder på Inderøy. Nils hadde da flytta heim til Kvam. Og i 1802 lyktes det dem, med gode venners hjelp, å bli hemmelig gift, i stua på Kvam. Da Paulines mor døde ikke så lenge etterpå sto veien åpen, de overtok Hustadgårdene, og flytta dit. Her fikk de etter hvert 9 barn, og alt så i grunnen lovende ut. Men den store formuen de hadde arvet etter hennes foreldre gikk dem snart til hodet. De ble stormannsgale, de kjøpte opp gård etter gård, særlig på Sandvollan og Inderøy. Men så kom krakket, og det bar utfor bakke til gagns, tvangsauksjoner fulgte i kjølvannet, og i 1830 måtte de også gå fra Hustad, der de fikk tatt unna en liten husmannsplass til seg. Og så fornedret hadde de blitt at de heller ikke unnså seg for å tilegne seg nestens gods, et par ganger var de for retten for tyveri. Nils døde i 1838, Pauline i 1841. En av deres yngste døtre, Anne Margrete, f. 1816, ble i 1843 funnet hengt i Bjørkmarka på Sandvollan. Hennes forlovede, Kristian Holmen, ble tiltalt for å ha tatt henne av dage fordi hun var gravid, men ble frikjent av mangel på bevis. Kanskje hadde hun valgt utveien selv. |
| Beskrivelse i Litteratur |
Paulina Lorentzdtr. Brun, f. 15. april 1781, d. 1. mai 1841 var eineerving på Hustad, og ho erva då åleine dei rike foreldra sine. Medelen i buet etter mora var på (Summen ikkje innførd av skifteforretninga). Denne Paulina hev vorte noko av eit eventyrmenneske som det enno går segner om i Innherad. Ho var fødd og oppvaksi på Hustad -- i rikdom og velvære. Ho trudde vel aldri det kunne bli slutt på rikdomen. Det går ei segn om byrgskapen til Paulina: Ein gong dei var ute på fjorden og rodde, tok ho ein gullring og kasta ut i sjøen, idet ho sa: «Så umogeleg som at denne ringen kan koma tilbake til meg, så umogleg er det at eg kan bli fattig». Men nokre dagar seinare kom ein fiskar opp til Hustadgarden med ein stor torsk som han hadde fiska i fjorden der, og då dei opna fisken, fann dei gullringen, og Paulina fekk han att. Og Paulina vart så fattig, at gardane deira vart selt ifrå deim, og dei måtte flytta ned til sonen Lornts Nilson Hustad, som var husmann i Hustadplassen Sørenget, og der levde dei i stor armod, så Paulina måtte ta tiggarstaven og gå frå hus til hus og «be seg til». Det hende ho kom til heimar der folket ikkje kjende henne, og spurde kor ho var ifrå. Då svara ho: «De kjenner då vel meg som ein gong åtte begge Hustad-gardane, og ei vaag med sylv».
Ei anna segn hev eg høyrt om henne på Sandvollom. Ein gong i slåttonna var ho med og skulle køyre inn høy — på tredragslede med vidjespenning føre. Då rauk vidjespenningen (tågå'n), og Paulina tok eit silketørkle ho hadde på seg og batt skoklane til sleden med dette. Meir vet hadde ho ikkje. Det måtte gå gale.
Elskhug og romantikk.
Paulina vaks opp på Hustad. Sist i 1790 årom vart ho kjend med ein bondegut frå Kvam, Nils Jonson Rostad. Han var son til bonden på Rostad og Synnøve Nilsdtr. Då far hans døydde, gifta mora, Synnøve, seg oppatt med lensmann Peter A. Berg, som budde på Kvam. Nils fylgde da mora til Kvam og han vaks opp der. Korleis han vart kjend med Paulina Brun veit vi ikkje visst. Somme fortel at han var gardskar på Hustad sist i 1790 årom. Nok er det, dei vart kjende og snart sterkt hugtekne i kvarandre. Slekta hennar — Brunfolka — lika ikkje dette og forbaud henne å vera saman med Nils, og då mora døydde i 1799, flytta Paulina til farmora, som budde på Frøset i Sparbu'n. Det var for simpelt parti for ei rik offisersdotter å gifte seg med ein bondegut, om han så var son på storgarden Rostad.
Ved folketeljinga 1801 er Paulina busett på Frøset. Ho var 20 år gl. då. Nils Rostad budde det året heime på Kvam hos mora, som då var g. m. lensmann Berg. Det var no langt imillom deira, men dei lura seg til å ha stemnemøte i løynd, og dei vart samde om å gifte seg i løynd. Dei søkte (til bispen?) og fek kløyve til å bli vigde i heimen hans Nils på Kvam. Paulina budde også takomtil på Ålberg, hos farbroren Fredrik Leonhard Brun. Der hadde ho ein hest som ho tok nokre rideturar på av og til. Men ein gong ho var på ein ridetur, vart ho så lenge borte, at folket hennar vart ottesame for henne. Dei var redd for at ho var reist ut på Øyna, der «riddaren» hennar budde. Ein av Brunkarom tok då ein hest og rei — fyrst til Sandvollan på leiting etter henne, og der fekk han spurt at gjenta hadde teke seg skyss vestover til Inderøy.
I millomtida hadde Paulina ride til Sandvollan. Der fekk ho ein kjenning, Anders Skjelvågen, som visst var dreng på Hustad, til å skysse henne vestover til Kvam.
Då dei for framom Brakstad, stana dei og tala med Carl Motzfeldt, som då var eigar av Brakstad, og han lova å hefte bort Brunkarane, ifall nokon av dei skulde koma etter og vilja hente Paulina heim att.
Paulina og skysskaren hadde såvidt kome ned Brakstadbakkane — ned mot Hommeldalen, då det kom ein ryttar i strak galopp på skumlagd hest austantil. Det var ein av Brunfolket. Då møtte han Motzfeldt og spurde om han hadde set Paulina. Jau, sa Motzfeldt, men det er lenge sia dei for framom her, så det er uråd å nå henne att. Og han fekk Brunmannen til å stana ei tid på Brakstad, tok han med seg inn og gav 'om ein sjenk, og prata bort tida ei stund. Og då Brunkaren kom fram til Kvam, var det for seint, då var Paulina og Nils vigde. Kva år og dag dei vart vigde, er det uråd å finne noko om i kyrkjeboka eller andre skrifter. Merkeleg nok er ikkje denne vigsla ført inn i kyrkjeboka. Men truleg var det sommaren 1802 at dei vart vigde. Vi finn eit skriv frå Nils Rostad dagsett 20. august 1802 til skiftestyret i buet etter mor til Paulina. Skrivet lyder slik:
«Til Velædle hr. konstituert sorenskriver Lie.
Da jeg under skiftebehandlingen efter afgangne frue Anne Margrethe Brun kom i ægteskab med dennes efterladte eneste arving, jomfru Pauline Brun, så finder jeg mig ligeså forbundet som berettiget til herved ej alene at forlange Boets videre skiftebehandling af Deres velædelhed som skifteforvalter ophørt og mig som hendes mand ej forlanger noget skiftebrevs udstædelse, men jeg udbeder mig at Deres velædelhed vil være af den godhed at udbetale alle lovlige fordringer som endnu maatte henstaae, og deraf ærbødigst udbede at Deres velædelhed billige som incassator over det i boet ved auktionen bortsolgte løsøre ville til mig aflægge regnskab saa snart mulig skee».
Hustad, den 20. august 1802. — Nils Hustad.
Buet vart då overført til Nils Hustad.
Vi finn og i kyrkjeboka at første barnet deira vart født 31. desember 1802.
Økonomiske planer og drift.
Om Nils J. Hustad sin Økonomi og drift finn vi ein del opplysningar i pantebøkene frå denne tida. Det ser ut til at han slo stort på og ville eigne til seg alle dei eigedomane som kona hans hadde odelsrett til. Her -tek eg med dei ymse aktstykka om dette i kronologisk rekkjefylgje. Dei vil best kaste ljos over denne saka.
Den arven han fekk gjenom kona, rakk ikkje til for å kjøpe dei gardane han ville ta att på odel, og han måtte difor ut på «lånetorget» og reise lån mot pant i eigedomane:
I) Panteobl. frå Nils Jonson Hustad til kjøpmann Christian Telstrup for 500 rdlr. mot 1. prioritets pant i vestre Hustad, dagsett 1. juli 1803.
Men han trong å låne meir. Det syner pantobligasjon
II) «Nils Jonsen Hustad, eier, bruger og beboer af grd. Hustad på Inderøen, har fått låne 1000 rdlr. mot 2. prioritet i grd. Hustad mtr.nr. 807 af skyld 3 sp. og mot 1. pr. sm. efter underretsdom af 9. septbr. f. å. tilkjendte odelsgaard Østre Hustad, mtr. 808 av skyld 2 sp. 2 Øre». Tr.heim 31. mars 1804.
III) Odelslysning 1807:
«Da min hustrus, Pauline Bruns, avdøde farmor sal. generalmajor Boysen, ved skjøde av 12. mars 1798 til sine to yngre sønner, major og veimester Joh. M. Brun, og rittmester Paul Reisner Brun, har solgt og overdraget sitt jordegods i Snaasen m. tilh. sagbrug nl. grd. Holseng, mtr.nr. 241 av skyld med b. og landskyld 1 Øre, grd. Wexel, nr. 133 og 135 av sk. 2 Øre 16 mkl. Ganfler (Truleg grd. Gavlen på Snåsa. nr. 258 av skyld 8 mkl. — Øvre Bruvold, og N. B. sag og klevsag — og pladsen Sagbakken og derunder sagbrugene tilhørende gaardparter uden bøxel nl. i Krosgaarden 1 øre — i Aun 1 øre og i Gran 1 øre — alt for 8000 rdlr., og min hustru som eneste datter av køberens ældste bror, kapt. Lorentz Nicolai Brun, formenes hertil at være den nærmeste odels- og løsningsberettigede, saa er det jeg som hendes mand og verge herved lar lyse odels- og gjenløsnings ret til ovennævnte — — så snart han får nok penger, agter han at løse den ind».
Hustad paa Inderøen, 12. septbr. 1807. Nils Jonsen Hustad.
I 1808 tek han Øystre Hustad på odel og fekk i 1808 skjøte frå Rasmus Mortensen Hustad (By) «som ved underrets dom av 9. septbr. 1803 er tilpliktet mod løsningssummen 1437 rdlr. at afstå til den på sin hustrus vegne odelsrett til Nils Rostad, som iflg. skj. af 6: 2: 1794 i grd. Østre Hustad mtr. nr. 808, av skyld 2 sp. 2 øre — sælger til Nils Jonsen Rostad denne gaard for 1437 rdlr.»
Dagsett 17. 4. 1808.
Desse aktstykka syner at Nils Rostad ville bli eigar av alt det jordegodset han — ved kona Paulina — hadde odelsrett til. Men skulle han makte det, måtte han skaffe mange pengar. Arven han fekk ved kona si rakk nok ikkje til, og han måtte låne pengar mot pant i eigedomane. (Sjå I og II).
Det vart nok uråd for Nils Rostad å halde styr på alle eigedomane, og drive dei økonomisk. Det er truleg viktigaste grunen til at det gjekk nedover Økonomisk med honom. Til dette kjem vel og at Paulina var stort vant, og både ho og mannen bruka mange pengar på ein lettsindig måte. Også borna bruka pengar reint uvetugt. (Sjå nedanfor).
Paulina var nok ei tid den rikaste frue på Inderøy'n. Men rikdomen vara ikkje livsdagen til endes. Ho vart utfattig til slutt, og levde dei siste åra i stor armod hos sonen Lorentz som var husmann i Sørenget, plass under Hustad.
Ei soge om Paulina hev eg høyrt av ein Sandvolling: Ein vinteren var Paulina ein tur til byen (T.h.), ho ville vera der under ei vitjing av kong Karl Johan, då så mykje storfolk var samla der. Somme meiner at ho da ville prøve å få noko økonomisk hjelp av Angell eller andre pengesterke folk der. På heimvegen reiste ho gjenom Stjørdalen og måtte overnatte der. Ho fekk ikkje noko husvære der og vart liggjande ute om natta. Kaldt var det og ho frøyste føtene sine slik den nhatta, at ho vart helselaus for resten av levetida, så ho seinare måtte humpe seg fram på krykkjor når ho for frå gard til gard og tagg.
Ut etter 1820-åra vert dei økonomiske vanskane for Nils og Paulina større etter kvart, og det var fleire exekusjonsforretningar hos deira. I denne tida er det at eldste sonen deira Lornts Brun fekk festesetel av faren på Hustadplassen Sørenget, dagsett 23. septbr. 1826. Same året — den 2. desbr. 1826 fekk løytn. Fredrik Welding Brun festesetel på plassen Naustbukta under grd. Hustad. Men Fredrik budde visst berre ei stutt tid der. Han var ikkje i Naustbukta i 1828. Han budde sea i plassen Lia under Sakshaugvang.
Etter den tid er ikkje Nils Jonson Hustad nemnt meir i patebøkene. Han måtte gå frå garden (gardane) sin 1827. Den 3. august 1827 fekk Tørris Olson Heggdal sorenskrivar Ryghs auksjonsskjøte på grd. Hustad, mtr. 807. I 1827 den 3. august vart begge Hustad-gardane selt på tvangsauksjon, og dermed var Nils Hustads råderett over gardane omme. Men han var ikkje huga på å flytte frå Hustad så brått, og han gav seg til å bu der —truleg i bor'stua, og den nye eigaren hadde mykje bry med å få han til å flytta ut or garden. Han måtte vende seg til øverheita om dette. Og den 13. mars 1830 vart Nils Hustad dømt til å flytte ifrå «borgstuen på Hustad -- nu tilhørende Tørris Hustad — og at ryddiggjøre Tøris Hustads huse på Hustad grund. Paulina og Nils flytta då til sonen Lornts i plassen Sørenget.
Då Hustadgardane vart selt ved tvangsauksjon 1827, fekk Nils Jonson ordna det slik, at han for framtida skulle ha eit lite kår av Hustad.
Stor armod og fattigdom.
Den 10. septbr. 1831 var Paulina og Nils Rostad innstemnt i retten for gjeld. I rettsprotokollen står m. a. at Pauline var uhøflig og skjente på retten (øverheita). Den 20. desbr. 1831 stemner lensmann Oxaal Nils Jonson Hustad til tings for ei gjeld på 25 spd. 4 skl. Den 26. oktbr. 1833 vart Nils Jonson Hustad dømt til å betale procurator Holm 45 spd. 25 skl. med renter frå 10. juli 1830.
Den økonomiske stoda til Nils og Paulina vart stadig verre. Dei hadde ikkje noko å leva av. Det er eit gamalt ord som seier «naud bryt alle lover». Til slutt vart det så ille at han forgreip seg på annan manns gods. I ørvæna (fortvilelse) var han til og stal ymse ting. I folketradisjonen millom eldre folk på Sandvollan er det sagt at dei gjorde ran i likkapellet på Hustad og stal verdisaker der, og ein av dei kom på straff for dette.
Eg hev set igjenom rettsbøkene for Inderøy frå denne tida, men kan ikkje finne at dette kyrkjeranet er meldt til øverheita. Derimot finn ein at Nils Jonson den 20. mai 1838 var stemnet til tings for skulder.
I retten tilstod han at «om 1835 og 36, da det var meget kaldt, og der var falden meget sne, at have i lensmand Oxaals skov stjaalet endeel til 1 spd. 30 skl. taxeret gjerdesfang, for hvilken han deels har glyet bestjaalne erstatning, og dels af denne er eftergivet samme. Ligeledes er han overført i sommeren 1835 at have frastjaalet en husmand, Rasmus Bakkan, et til 60 skl. taxeret sildegarn, hvilket han på eierens spørsmaal, om han hadde taget det, strax leverede tilbage. Også til at begaa dette tyveri har angjeldende forsikret at være bleven forledet af sin iværende store trang.
Angjældende er af sorenskriveren i Inderøen den 15. oktober s. å. dømt til 2 — og af Trondhjem stiftsrett den 29. desember næstefter til 3 maaneders hugthusarbeide».
Denne saka gjekk radt til Høgsterett, som stadfesta underrettsdommen, altså 2 mndr. tukthusarbeid — den 7. juli 1837.
Etter denne dommen vart han innsett i Tr.hjems Tugthus den 12. januar 1838. I innskrivingsprotokollen der heiter det at han var dømd for «første gangs tyveri på Inderøen: 65 år gl., 65 tommer (omlag 1,70 meter) høi, blaae øine, sort haar, mørke øienbryne, blegt men fyldigt ansigt, temmelig før af vext og legemsbygning. Vegten 4, 8 (d.v.s. 4 våg, 8 pund (?) — 120 kg dersom det var 8 bismerpund. Men var det 8 skålpund, var kroppsvekta hans 78 ½ kg. Det er nok det mest rimelege).
Nils Hustad vart ikkje verande på tukthuset heile straffetida. Det kom ein nervefeber-farang til tukthuset. Nils vart smitta av denne og døydde den 24. febr., og vart gravlagd 2. mars 1838.
I skiftet etter Nils Hustad 29. mars 1838 til 7. mars 1839 er desse oppførd som ervingar:
1) Enkja Paulina Lorentzdtr.
2) Sonen Lorentz Nilsson Hustad. Myndig.
3) Sonen Johan Nilsson, oppholder sig i Tr.hjem.
4) Dottera Sofie Nilsdtr., 26 år. F. t. på sjukehuset i Tr.heim.
5) Dottera Anna Mathilde, 24 år, i teneste på grd. Skjelvan.
6) Dottera Anne Margrethe, 22 år, f. t. i teneste i Tr.heim.
Netto medel 0. Det var eit fallittbu. Av dette ser vi at det no var berre 5 av borna deira i live. Dei andre var avlidne i ung alder.
Da Nils Jonson og Paulina Hustad måtte gå frå garden, fekk dei flytte ned til sonen Lornts i husmannsplassen Sørenget, og budde der til Nils døydde (1838).
Skifteprotokollen syner at skifteforretninga etter «kårmann» Nils Jonson Hustad byrja den 29. mars 1838 og slutta 7. mai 1839. Det heiter der «at avlidne har oppholdt sig i 8 år hos sin søn Lornts, hvorfor sønnen krever 8 spdlr. i boet».
Mange hev undrast og spurt om grunnen til den store økonomiske nedgangen på Hustad. Somme hev gissa på at det store pengefallet i (bankerotten) i 1813 var årsaka, men det er lite truleg. Det var pengane som gjekk ned i verdi då, ikkje dei faste eigedomane. Så vidt vi kan skjøne hadde aldri Hustad-folka større med kontantar liggjande. Dei hadde medelen sin i jordegods og annan «fast» eigedom som ikkje gjekk ned i verdi.
Nei årsaka var nok den at dei ikkje makta å drive og halde styr på dei mange eigedomane dei hadde. Og så dette at dei sløsa og somla med medelen sin. Og serleg Paulina var så stort vant, at ho tenkte rikdomen aldri skulle tryte. Og Nils var heller ikkje god økonom. At dei var noko uvetuge og vyrdlause når det galdt pengar i den heimen, skjønar vi også av ei soga eg hev høyrt om eldste sonen deira, han Lorents Nilsson. Han var noko karavorin og storlåten av seg. Dei fortel at han ein gong var på ein auksjon i Stor-Bjørkon. Der var det mykje folk, og Lornts vilde «vise seg» som den rike mannen, som hadde ei «usinande kjelde» med penger å ause av, og så tok han 5-dalarsetlar til «fidibussar» (c: papir til å kveikje tobakkspipa med). Det er eit gamalt ord som seier: Det går lettare (raskare) å øyde enn å samle.
Paulina var heilt udugande til å greie seg økonomisk, difor vart ho på sine gamle dagar gjort umyndig. Lornts Skjelvan vart innsett til formyndar for henne. |
Slektstavle til 
1773 - 1838 (64 år)
Has ingen aner men 7 etterkommere i Familietreet.
1781 - 1841 (60 år)
[1] 
Pauline Brun, f. 15 Apr 1781, Hustad, Inderøy, Nord-Trøndelag, Norway 
